मराठी म्हणी व त्यांचे अर्थ

मराठी म्हणी व त्यांचे अर्थ १ अती तिथे माती – कोणत्याही , अतिरेक हा नुकसानकारकच होतो.     २ अतिशहाणा त्याचा बैल रिकामा – जो माणूस फार शहाणपणा करायला जातो,त्याचे मुळीच काम होत नाही.    ३ अडला हरी गाढवाचे पाय धरी – शहाण्या माणसाला प्रसंगी मूर्खाची विनवणी करावी लागते.   ४ असतील शिते,तर जमतील भुते – आपला भरभराटीचा काळ असला,तर आपल्याभोवती माणसे गोळा होतात.    ५ आग सोमेश्वरी,बंब रामेश्वरी – जेथे मदतीची गरज आहे ,तेथे ती न पोहोचता भलत्याच ठिकाणी पोहोचणे.    ६  आगीतून फुफाट्यात – लहान संकटातून अधिक मोठ्या संकटात सापडणे.    ७ आधी पोटोबा मग विठोबा – आधी स्वतःच्या पोटापाण्याचा विचार करणे व नंतर अन्य काम करणे.    ८ अंथरूण पाहून पाय पसरावे – ऐपतीच्या मानाने खर्च करावा.    ९ आवळा देऊन कोहळा काढणे- क्षुल्लक वस्तूच्या मोबदल्यात मोठा लाभ करून घेणे.    १० आयत्या बिळात नागोबा- दुसऱ्याच्या कष्टावर स्वार्थ साधणे.    ११ आलीया भोगासी असावे सादर – जे नशिबात असेल,ते भोगायला तयार असावे.    १२ आपला हात जगन्नाथ – आपले काम पार पाडण्यासाठी स्वतःच कष्ट सोसणे योग्य ठरते.    १३ आडात नाही तर पोहऱ्यात कोठून येणार ?- जे मुळात अस्तित्वातच नाही त्याची थोडीदेखील अपेक्षा करणे व्यर्थ होय.    १४ आंधळा मागतो एक डोळा देव देतो दोन – किमान लाभाची अपेक्षा केली असताना,अपेक्षेपेक्षा कितीतरी अधिक लाभ होणे .    १५ असंगाशी संग प्रणाशी गाठ – दुर्जन मानसांशी संगत केल्यास प्रसंगी जिवालाही धोका निर्माण होतो.    १६ अन्नछत्री जेवणे, वर मिरपूड मागणे – दुसऱ्याकडून आवश्यक ती धर्मार्थ मदत घ्यायची त्याशिवाय आणखीही काही गोष्टी मागून मिजास दाखवणे .    १७ अंगाला सुटली खाज,हाताला नाही लाज – गरजवंताला अक्कल नसते.    १८ अंगावरचे लेणे,जन्मभर देणे- दागिन्याकरिता कर्ज करून ठेवायचे आणि ते जन्मभर फेडीत बसायचे.    १९ अंतकाळापेक्षा मध्यान्हकाळ कठीण – मरणाच्या वेदनापेक्षा भुकेच्या वेदना अधिक दुख:दायक असतात.    २० अंधारात केले,पण उजेडात आले- कितीही गुप्तपणे एखादी गोष्ट केली तरी ती काही दिवसानी उजेडात येते.    २१ अक्कल नाही काडीची नाव सहस्त्रबुद्धे – नाव मोठे लक्षण खोटे.     २२ अघटित वार्ता आणि कोल्हे गेले तीर्था – अशक्य कोटीतील गोष्ट.    २३ अती झाले अन आसू आले- एखाद्या गोष्टीचा अतिरेक झाला,की ती दुख:दायक ठरते.    २४ अती परिचयात अवाज्ञा – जास्त जवळीकता झाल्यास अपमान होऊ शकतो .    २५ अती झाले गावाचे अन पोट फुगले देवाचे- कृत्य एकाचे त्रास मात्र दुसऱ्यालाच .    २६ अर्थी दान महापुण्य – गरजू माणसाला दान दिल्यामुळे पुण्य मिळते.    २७ आईची माया अन पोर जाईल वाया – फार लाड केले तर मुले बिघडतात .    २८ आपलेच दात आपलेच ओठ – आपल्याच माणसाने चूक केल्यास अडचणीची परिस्थिति निर्माण होते.    २९ आपण हसे लोकाला, शेंबूड आपल्या नाकाला – ज्या दोषाबद्दल आपण दुसऱ्याला हसतो ,तोच दोष आपल्या अंगी असणे .    ३० आधीच उल्हास त्यात फाल्गुन मास – मुळातच आळशी असणाऱ्या माणसांच्या बाबतीत त्यांच्या आळशी वृत्तीला पोषक अवस्था निर्माण होणे .    ३१ आंधळं दळतं कुत्रं पीठ खातं – एकाने काम करणे व दुसऱ्याने त्याचा फायदा उठवणे .    ३२ आंधळ्या बहीऱ्याची गाठ – एकमेकाना मदत करण्यास असमर्थ असणाऱ्या दोन माणसांची गाठ पडणे.    ३३ अगं अगं म्हशी मला कोठे नेशी ? चूक स्वतःच करून ती मान्य करावयाची नाही,उलट ती चूक दुसऱ्याच्या माथी मारून मोकळे होणे .    ३४ अडली गाय फटके खाय – एखादा माणूस अडचणीत सापडला की,त्याला हैराण केले जाते.    ३५. असेल त्या दिवशी दिवाळी नसेल त्या दिवशी शिमगा – अनुकूलता असेल तेंव्हा चैन करणे आणि नसेल तेंव्हा उपवास करण्याची वेळ येणे.    ३६ अंगठा सुजला म्हणून डोंगराएवढा होईल का ?- कोणत्याही गोष्टीला ठराविक मर्यादा असते.    ३७ अवशी खाई तूप आणि सकाळी पाही रूप – अतिशय उतावळेपणाची कृती .     ३८ अती खाणे मासणात जाणे – अति खाणे शेवटी नुकसानकारकच ठरते .    ३९ अठरा नखी खेटरे राखी , वीस नखी घर राखी – मांजर घराचे तर कुत्रे दाराचे रक्षण करते.    ४० अवचित पडे , नि दंडवत घडे – स्वतःची चूक झकण्याचा प्रयत्न करणे .    ४१ अवसबाई इकडे पुनवबाई तिकडे – एकमेकींच्या अगदी विरुद्ध बाजू .    ४२ अंगापेक्षा बोंगा मोठा – मूळ गोष्टींपेक्षा तिच्या आनुषंगिक गोष्टींचा बडेजाव मोठा असणे .    ४३ आपला तो बाब्या दुसऱ्याचे ते कारटे – स्वतःच्या बाबतीत असणारे चांगले विचार दुसऱ्याच्या बाबतीत न ठेवण्याची वृत्ती असणे .    ४४   आपली पाठ आपणास दिसत नाही -स्वतःचे दोष स्वतःला दिसत नाहीत .    ४५ आजा मेला नातू झाला – एखादे नुकसान झाले असता,त्याच वेळी फायद्याची गोष्ट घडणे.    ४६ आपल्याच पोळीवर तूप ओढणे – फक्त स्वतःचाच तेवढा फायदा साधून घेणे .    ४७ आपण मेल्यावाचून स्वर्ग दिसत नाही – अनुभवाशिवाय शहाणपन नसते.    ४८ आयजीच्या जीवावर बायजी उदार – दुसऱ्याचा पैसा खर्च करून औदार्य दाखवणे.   ४९ आग खाईल तो कोळसे ओखेल – जशी करणी तसे फळ.    ५० आधानातले रडतात व सुपातले हसतात- संकटात असतानाही दुसऱ्याचे दुख: पाहून हसू येते.      ५१ इकडे आड तिकडे विहीर – दोन्ही बाजूनी संकटात सापडणे .   ५२ इच्छि परा ते येई घरा – आपण जे दुसऱ्याच्या बाबतीत चिंतितो तेच आपल्या वाट्याला येणे.    ५३ इच्छिलेले जर घडले तर भिक्षुकही राजे होते – इच्छेप्रमाणे सारे घडले तर सारेच लोक धनवान झाले असते.    ५४ इन मिन साडेतीन – एखाद्या कारणासाठी अगदी कमीत कमी लोक हजर असणे.   ५५ ईश्वर जन्माला घालतो त्याच्या पदरी शेर बांधतो – जन्मास आलेल्याचे पालन पोषण होतेच.    ५६ उतावळा नवरा गुडघ्याला बाशिंग – उतावळेपणाने मूर्खासारखे वर्तन करणे.    ५७ उचलली जीभ लावली टाळ्याला – विचार न करता वाटेल ते आमर्यादपणे बोलणे .    ५८ उथळ पाण्याला खळखळाट फार – ज्याच्या अंगी मुळातच गुण कमी असतात ,तो मनुष्य फार बढाई मारतो.    ५९ ऊस गोड लागला म्हणून मुळासकट खाऊ नये – एखादी गोष्ट आवडली असली तरी तिचा अतिलोभ बाळगू नये.    ६० एक ना धड भाराभर चिंध्या – एकाच वेळी अनेक कामे स्वीकारल्याने शेवटी कोणतेही काम पूर्ण न होणे.    ६१ उंदराला मांजराची साक्ष – ज्याचे एखाद्या गोष्टीत हित आहे त्याला त्या गोष्टीबाबत विचारणे व्यर्थ असते.    ६२ उठता लाथ बसता बुक्की – प्रत्येक कृत्याबद्दल अद्दल घडवण्यासाठी पुन्हा पुन्हा शिक्षा करणे.    ६३ उडत्या पाखराची पिसे मोजणे – अगदी सहज चालता – चालता एखाद्या अवघड गोष्टीची परीक्षा करणे.    ६४ उतावळी बावरी म्हाताऱ्याची नवरी – अति उतावळेपणा नुकसानकारकच असतो .    ६५ उद्योगाचे घरी रिद्धि सिद्धी पाणी भरी – जेथे उद्योग असतो तेथे संपत्ती येते.    ६६ उंबर पिकले आणि नडगीचे डोळे आले – फायद्याची वेळ येणे;पण लाभ न घेता येणे .    ६७ उराचे खुराडे आणि चुलीचे तुणतुणे -अतिशय हलाखीची स्थिति .    ६८ उंदीर गेला लुटी आणल्या दोन मुठी – प्रत्येक मनुष्य आपल्या क्षमतेनुसार काम करतो .    ६९ उकराल माती तर पिकतील मोती – मेहनत केल्यास चांगले पीक येते .     ७० उखळात डोके घातल्यावर मुसळाची भीती कशाला ?- एखादे काम करायला घेतल्यावर त्यासाठी पडणाऱ्या श्रमांचा विचार करायचा नसतो .    ७१ उचल पत्रावळी,म्हणे जेवणारे किती ?- जे काम करायचे ते सोडून देऊन भलत्याच चौकशा करणे.  ७२ उडाला तर कावळा , बुडाला तर बेडूक- एखाद्या गोष्टीची परीक्षा होण्यासाठी काही काळ वाट पाहावी लागते.    ७३ उधारीचे पोते,सव्वा हात रिते – उधारीने घेतलेला माल नेहमीच कमी भरतो.    ७४ उभारले राजवाडे तेथे आले मनकवडे – श्रीमंती आली की, तिच्या मागोमाग हाजी-हाजी करणारेही येतातच .    ७५ उभ्याने यावे आणि ओणव्याने जावे – येते वेळी ताठ मानेने यावे आणि जाते वेळी खाली मान घालून जाणे .    ७६ ऊसाच्या पोटी कापुस- सद्गुणी माणसाच्या पोटी दुर्गुणी संतती .    ७७ एका माळेचे मणी – सगळीच माणसे सारख्याच स्वभावाची असणे.    ७८ एका हाताने टाळी वाजत नाही – दोघांच्या भांडणात पूर्णपणे एकट्यालाच दोष देता येत नाही .     ७९  एक ना धड भाराभर चिंध्या – एकाच वेळी अनेक कामे स्वीकारल्यामुळे शेवटी कोणतेही काम पूर्ण न होणे.    ८० ऐकावे जनाचे करावे मनाचे- कोणत्याही कामाबाबत दुसऱ्याचे मत घ्यावे;परंतु शेवटी सारासार विचार करून आपल्या मताप्रमाणे वागावे.    ८१ एकाची जळते दाढी दुसरा त्यावर पेटवू पाहतो विडी - दुसऱ्याच्या अडचणींचा विचार न करता त्यातही स्वतःचा फायदा पाहण्याची वृत्ती असणे.    ८२ एकाने गाय मारली म्हणून दुसऱ्याने वासरू मारू नये – दुसऱ्याने केलेल्या मोठ्या वाईट गोष्टींकडे बोट दाखवून आपण केलेल्या वाईट गोष्टीचे समर्थन करू नये.    ८३ एका पिसाने कुणी मोर होत नाही- थोड्याशा यशाने हुरळून जाणे.    ८४ एका खांबावर द्वारका – एकाच व्यक्तीवर सर्व जबाबदऱ्या असणे.    ८५ एक कोल्हा सतरा ठिकाणी व्याला – एका व्यक्तिपासून अनेक ठिकाणी उपद्रव होणे.    ८६ एका कानावर पगडी,घरी बाईल उघडी – बाहेर बडेजाव;पण घरी दारिद्रय.    ८७ एका म्यानात दोन तलवारी राहत नाहीत – दोन तेजस्वी माणसे एकत्र गुण्या-गोविंदाने राहू शकत नाहीत.    ८८ ऐंशी तेथे पंचाऐंशी – अतिशय उधळेपणाची कृती.    ८९ ऐरावत रत्न थोर , त्याशी अंकुशाचा मार – मोठ्या व्यक्तीला यातनाही  तेवढ्याच असतात .    ९० ओळखीचा चोर जिवे न सोडी – ओळखीचा शत्रू हा अनोळखी शत्रूपेक्षाही भयंकर असतो.    ९१ ओठ फुटो किंवा खोकाळ फुटो / शेंडी तुटो की तारंबी तुटो – कोणत्याही परिस्थितीत काम तडीस नेणे.    ९२ ओझे उचल तर म्हणे बाजीराव कोठे ? – सांगितलेले काम सोडून नसत्या चौकशा करणे.    ९३ औट घटकेचे राज्य – अल्पकाळ टिकणारी गोष्ट .    ९४ कर नाही त्याला डर कशाला ? – ज्याच्याकडून गुन्हा घडलेला नाही,त्याला कशाचीही भीती बाळगण्याचे कारण नाही .    ९५ करावे तसे भरावे-दुष्कृत्य करणाऱ्याला त्याचे दुष्परिणाम भोगावे लागतातच .    ९६ कामापुरता मामा - गरजेपुरते गोड बोलणारा;मतलबी माणूस .    ९७ काखेत कळसा गावाला वळसा - हरवलेली वस्तू जवळपास असल्याचे लक्षात न आल्याने सर्वत्र शोधत राहणे.    ९८ कानामागून आली आणि तिखट झाली – एखाद्या व्यक्तीपेक्षा दुसरी व्यक्ती वयाने अगर अधिकाराने कमी असूनही दुसऱ्या व्यक्तीने अल्पावधीतच त्याच्यापेक्षा जास्त मानाची जागा काबीज करणे.    ९९ काळ आला होता,पण वेळ आली नव्हती – एखादे  घोर संकट येऊनही त्यातून सहीसलामत सुटणे.    १०० कावळ्याच्या शापाने गाय मरत नाही – क्षुद्र माणसाच्या निंदेने थोरांचे काहीच नुकसान होत नाही.    १०१ कुऱ्हाडीचा दांडा गोतास काळ – आपलाच मनुष्य आपल्या नुकसानीला कारणीभूत होणे.    १०२ कोठे इंद्राचा ऐरावत,कोठे शामभट्टाची तट्टाणी – अतिथोर माणूस व सामान्य माणूस यांची बरोबरी होऊच शकत नाही.    १०३ कोळसा उगाळावा तितका काळाच – दुष्ट माणसाबाबत अधिक माहिती मिळवली असता , त्याची अधिकाधिक दुष्कृत्ये उजेडात येतात.    १०४ कोंबडे झाकले म्हणून तांबडे फुटायचे राहत नाही – निश्चित घडणारी घटना ,कुणाच्याही प्रयत्नाने टाळता येत नाही .    १०५ कोंड्याचा मांडा करून खाणे – हलाखीच्या अवस्थेत,आपल्याला जे मिळत असेल त्यावर जगण्यात समाधान मानणे.    १०६ कोल्हा काकडीला राजी – सामान्य कुवतीची माणसे क्षुद्र वस्तूच्या प्राप्तीनेही संतुष्ट होतात.            १०७ करीन ते पूर्व – मी करेन ते योग्य,मी म्हणेन ते बरोबर अशा रीतीने वागणे.   १०८ करवतीची धार पुढे सरली तरी कापते,मागे सरली तरी कापते – काही गोष्टी केल्या तरी नुकसान होते नाही केल्या तरी नुकसान होते .    १०९ करून करून भागला ,देवध्यानी लागला – भरपूर वाईट कामे करून शेवटी देव पुजेला लागणे.    ११० कणगीत दाणा तर भील उताणा – गरजेपुरते जवळ असले,की लोक काम करत नाहीत.    १११ कधी तुपाशी तर कधी उपाशी – सांसारिक स्थिति नेहमीच सारखी राहत नाही .    ११२ कशात काय नि फाटक्यात पाय – वाईटात आणखी वाईट घडणे.   ११३ काठी मारल्याने पाणी दुभंगत नाही – रक्ताचे नाते तोडू म्हणता तुटत नाही.    ११४ काडीचोर तो माडीचोर – एखाद्या माणसाने क्षुल्लक अपराध केला असेल तर त्याचा घडलेल्या एखाद्या मोठ्या अपराधाशी संबंध जोडणे.    ११५ काजव्याचा उजेड त्याच्या अंगाभोवती – क्षुद्र गोष्टींचा प्रभावही तेवढ्यापुरताच असतो.    ११६ का ग बाई रोड तर म्हणे गावाची ओढ – निरर्थक गोष्टीची काळजी करणे.    ११७ कानात बुगडी,गावात फुगडी – आपल्या जवळच्या थोड्याशा संपत्तीचे मोठे प्रदर्शन करणे.    ११८ काल मेला आणि आज पितर झाला – अतिशय उतावळेपणाची वृत्ती.    ११९ काकडीची चोरी फाशीची शिक्षा – अपराध खूप लहान;पण त्याला दिली गेलेली शिक्षा मात्र खूप मोठी असणे.    १२० काडीची सत्ता आणि लाखाची मत्ता बरोबर होत नाही-जे काम भरपूर पैशाने होत नाही,ते थोड्याशा अधिकाराने होते.संपत्तीपेक्षा सत्ता महत्त्वाची ठरते.    १२१ कावीळ झालेल्यास सर्व पिवळे दिसते – पूर्वग्रह दुषीत दृष्टी असणे .    १२२ काशीत मल्हारी माहात्म्य – नको तिथे नको ती गोष्ट करणे .    १२३ कावळा बसला अन फांदी तुटली – परस्परांशी कारण संबंध नसताना योगायोगाने दोन गोष्टी एकाच वेळी घडणे .    १२४ काप गेले नि भोके राहिली – वैभव गेले अन फक्त त्याच्या खुणा राहिल्या.    १२५ कुंभारणीच्या घरातला किडा कुंभारणीचा – दुसऱ्याच्या स्वाधीन झालेला माणूस आपली मते विसरतो , आपल्या ताब्यात आलेल्या वस्तूवर आपलाच हक्क प्रस्थापित करणे .   १२६ कुत्र्याचे शेपूट नळीत घातले तरी वाकडे – मुळचा स्वभाव बदलत नाही.    १२७ कुडी तशी फोडी-देहाप्रमाणे आहार.    १२८ केळीला नारळी आणि घर चंद्रमौळी – अत्यंत दारिद्रयाची अवस्था येणे.    १२९ केस उपटल्याने का मढे हलके होते ? – जेथे मोठ्या उपायांची गरज असते तेथे छोट्या उपायांनी काही होत नाही.    १३० केळी खाता हरखले ,हिशेब देता चरकले – एखाद्या गोष्टीचा लाभ घेताना गंमत वाटते,मात्र पैसे देताना जीव मेटाकुटीस येतो.    १३१ कोणाच्या गाई म्हशी आणि कोणाला उठा बशी – चूक एकाची आणि शिक्षा मात्र दुसऱ्याला .    १३२ खाई त्याला खवखवे – जो वाईट काम करतो ,त्याला मनात धास्ती वाटते .    १३३ खाण तशी माती – आई वडिलांप्रमाणे मुलाची वर्तणूक असणे.    १३४ खाईन तर तुपाशी,नाहीतर उपाशी – एक तर विलाशी जीवन उपभोगता येईल तेवढे उपभोगणे किंवा कंगाल स्थितीत जगणे यांपैकी एकाचीच निवड करणे.    १३५ खायला काळ , भुईला भार – निरुद्योगी मनुष्य सर्वांना भारभूत होतो.    १३६ खऱ्याला मरण नाही – खरे कधीच लपत नाही .    १३७ खर्चणाऱ्याचे खर्चते आणि कोठावळयाचे पोट दुखते – खर्च करणाऱ्याचा खर्च होतो;तो त्याला मान्यही असतो;परंतु दुसराच एखादा त्याबद्दल कुरकुर करतो.    १३८ खाऊ जाणे तो पचवू जाणे - एखादे कृत्य धाडसाने करणारा त्याचे परिणाम भोगण्यासही समर्थ असतो.    १३९ खाऊन माजावे पण टाकून माजू नये – पैशाचा किंवा संपत्तीचा गैरवापर करू नये .    १४० खोट्याच्या कपाळी गोटा – खोटेपणा,वाईट काम करणाऱ्याचे नुकसान होते.      १४१ गरजवंताला अक्कल नसते – गरजू माणसास प्रसंगी मनाविरुद्ध गोष्टसुद्धा मान्य करावी लागते .    १४२ गर्वाचे घर खाली – गर्विष्ठ माणसाला शेवटी पराभव किंवा अपमान स्वीकारावा करावा लागतो.   १४३ गरज सरो, वैद्य मरो – आपले काम संपताच उपकारकरत्याला विसरणे .    १४४ गर्जेल तो पडेल काय ? – केवळ बडबड करणाऱ्यांच्या हातून कोणतेही कार्य घडत नाही.    १४५ गाढवाला गुळाची चव काय ? – अडाण्याला चांगल्या वस्तूचे मोल कळत नाही .    १४६ गाव करी ते राव न करी – जे कार्य सामान्य माणसे एकजुटीच्या बळावर करू शकतात,ते कार्य एकटा श्रीमंत माणूस पैशाच्या बळावर करू शकत नाही.    १४७ गाजराची पुंगी,वाजली तर वाजली नाहीतर मोडून खाल्ली – एखादी गोष्ट साध्य झाली तर उत्तमच,नाही तर तिचा दुसरा काहीतरी उपयोग करून घेणे.    १४८ गुरुची विद्या गुरूला फळली -एखाद्याचा डाव त्याच्यावरच उलटणे .    १४९ गोगलगाय नि पोटात पाय – एखाद्याचे खरे स्वरूप न दिसणे .   १५० गळ्यात पडले झोंड हसून केले गोड – गळ्यात पडल्यावर वाईट गोष्टसुद्धा गोड मानून घ्यावी लागते.    १५१ ग ची बाधा झाली – गर्व चढणे .    १५२ गळ्यातले तुटले ओटीत पडले – नुकसान होता-होता टळणे.    १५३ गाढवापुढे वाचली गीता,कालचा गोंधळ बरा होता – मूर्खाला कितीही उपदेश केला तरी त्याचा उपयोग नसतो .    १५४ गाड्याबरोबर नळयाची यात्रा – मोठ्यांच्या आश्रयाने लहानांचाही फायदा होणे.    १५५ गावंढया गावात गाढवीण सवाशीन – जेथे चांगल्यांचा अभाव असतो तेथे टाकाऊ वस्तूस महत्त्व येते.    १५६ गाढवाच्या पाठीवर गोणी – एखाद्या गोष्टीची फक्त अनुकूलता असून उपयोग नाही;तर तिचा फायदा घेता यायला हवा .    १५७ गाढवाने शेत खाल्ले,ना पाप,ना पुण्य – अयोग्य व्यक्तीला एखादी गोष्ट दिल्याने ती वायाच जाते.    १५८ गाढवांचा गोंधळ व लाथांचा सुकाळ – मूर्खांच्या गोंधळात एकमेकांवर दोषारोप करण्यात वेळ जातो.    १५९ गाय व्याली ,शिंगी झाली – अघटित घटना घडणे.    १६० गांव जळे नि हनुमान बेंबी चोळे – दुसऱ्याचे नुकसान करून नामानिराळे राहणे.    १६१ घरोघरी मातीच्याच चुली – सर्वत्र सारखीच परिस्थिति असणे .    १६२ घरचे झाले थोडे व्याहयाने धाडले घोडे – अडचणीत आणखी भर पडण्याची घटना घडणे.    १६३ घर फिरले म्हणजे घराचे वासेही फिरतात – एखाद्यावर प्रतिकूल परिस्थिति आली म्हणजे सारे त्याच्याशी वाईटपणे वागू लागतात.    १६४ घर ना दार देवळी बिऱ्हाड – शिरावर कोणतीही जबाबदारी नसलेली व्यक्ती .    १६५ घडाई परीस मढाई जास्त – मुख्य गोष्टीपेक्षा आनुषंगिक गोष्टीचा खर्च जास्त असणे.    १६६ घेता दिवाळी,देता शिमगा – घ्यायला आनंद वाटतो द्यायच्या वेळी मात्र बोंबाबोंब.   १६७ घोडे कमावते आणि गाढव खाते – एकाने कष्ट करावे व निरुपयोगी व्यक्तीने त्याचा गैरफायदा घ्यावा .     १६८ चार दिवस सासूचे,चार दिवस सुनेचे – प्रत्येकाला आयुष्यात कधी ना कधी अधिकार गाजवण्याची संधी मिळतेच .   १६९ चोराच्या मनात चांदणे – आपले दुष्कृत्य उघडकीस येईल,अशी सदैव भीती वाटत राहणे.   १७० चोर सोडून संन्याशाला सुळी देणे – अपराध्याला सोडून निरपराध्याला शिक्षा देणे.    १७१ चोरावर मोर – एखाद्या कृत्यावर सवाई कृत्य करून मात करणे.   १७२ चवलीची कोंबडी आणि पावली फळणावळ – मुख्य गोष्टीपेक्षा देखभालीचा खर्च जास्त असणे.    १७३ चारजणांची आई बाजेवर जीव जाई – जबाबदारी अनेकांची असेल तर काळजी कोणीच घेत नाही .    १७४ चिंती परा येई घरा – दुसऱ्याचे वाईट चिंतीत राहिले,की ते आपल्यावरच उलटते.    १७५ चिखलात दगड टाकला आणि अंगावर शिंतोडा घेतला – स्वतःच्याच हाताने स्वतःची बदनामी करून घेणे .    १७६ चुलीपुढे शिपाई अन् घराबाहेर भागुबाई – घरात तेवढा शूरपणाचा आव आणायचा;पण बाहेर मात्र घाबरायचे.    १७७ चोराच्या उलट्या बोंबा – स्वतःच गुन्हा करून दुसऱ्याला दोष देणे .    १७८ चोरांच्या हातची लंगोटी – ज्याच्याकडून काही मिळण्याची आशा नसते त्याच्याकडून थोडेतरी मिळणे.    १७९ चोराची पावली चोराला ठाऊक – वाईट माणसांनाच वाईट माणसांच्या युक्त्या कळतात.   १८० जळात राहून माशाशी वैर करू नये – जेथे राहायचे तेथील माणसांबरोबर वैरभाव ठेवू नये.    १८१ जावे त्याच्या वंशा तेंव्हा कळे – दुसऱ्याच्या अडीअडचणी,त्या परिस्थितीतून स्वतः गेल्याशिवाय कळत नाही .    १८२ जित्याची खोड मेल्याशिवाय जात नाही – मुळचा स्वभाव कधीच बदलत नाही .   १८३ जे न देखे रवी , ते देखे कवी – कल्पनेच्या भरारीमुळे कवी वास्तवाच्या पलीकडचे वर्णन करू शकतो.    १८४ ज्याची खावी पोळी , त्याची वाजवावी टाळी – ज्याने आपल्याला मदत केली त्याच्याशी अनुकूल असणे.    १८५ जशी देणावळ तशी धुणावळ – मिळणाऱ्या मोबदल्यात प्रमाणातच काम करणे.    १८६ जळत घर भाड्याने कोण घेणार ? – नुकसान करणाऱ्या गोष्टीचा स्वीकार कोण करणार ? बुडत्या बँकेचा पुढल्या तारखेचा चेक कोण घेणार ?   १८७ जित्या हुळहुळे आणि मेल्या कानवले – जितेपणी दुर्लक्ष करायचे व मेल्यावर कोडकौतुक करायचे.    १८८ जेवेन तर तुपाशी नाहीतर उपाशी – अतिशय दुराग्रहाचे किंवा हटवादीपणाचे वागणे.    १८९ जो गुळाने मरतो त्यास विष कशास ? – जेथे गोड बोलून काम होते तेथे जालीम उपायांची गरज नसते.    १९० ज्या गावाच्या बोरी,त्या गावाच्या बाभळी – एकच स्वभाव असलेल्या माणसांनी एकमेकाची वर्मे काढण्यात अर्थ नसतो,कारण एकाच ठिकाणचे असल्याने ते एकमेकांना पुरेपूर ओळखतात.    १९१ ज्याच्या हाती ससा,तो पारधी – ज्याच्या हाती वस्तू असते,त्याला त्याविषयीचे कर्तृत्व बहाल केले जाते,म्हणजेच एकाचे कर्तृत्व;पण ते दुसऱ्याच्या नावे गाजणे.    १९२ ज्याचे करावे बरे तो म्हणतो माझेच खरे – एखाद्याचे भले करायला जावे तर तो त्या गोष्टीस विरोधच करतो व आपलाच हेका चालवण्याचा प्रयत्न करतो.    १९३ झाकली मूठ सव्वा लाखाची – मौन पाळून अब्रू राखणे.    १९४ टाकीचे घाव सोसल्यावाचून देवपन येत नाही – अपार कष्टावाचून मोठेपणा मिळत नाही .    १९५ डोंगर पोखरून उंदीर काढणे – अतोनात श्रमानंतर अत्यल्प फायदा होणे .    १९६ डोळ्यात केर आणि कानात फुंकर – रोग एका जागी व उपचार दुसऱ्या जागी.   १९७ ढवळया शेजारी पवळ्या बांधला वाण नाही ,पण गुण लागला – वाईट गुण मात्र लवकर लागतात म्हणजेच वाईट माणसांच्या संगतीने चांगला माणूसही बिघडतो.    १९८ ढेकणाच्या संगे हिरा जो भंगला,कुसंगे नाडला साधु तैसा – वाईट संगतीचे वाईटच परिणाम असतात.    १९९ तळे राखी , तो पाणी चाखी – एखादी गोष्ट ज्याच्या स्वाधीन केली आहे,तो त्याचा थोडा तरी उपभोग घेणारच .    २०० तहान लागल्यावर विहीर खणणे – एखाद्या वस्तूची गरज निर्माण झाल्यावर ती मिळवण्यासाठी धावपळ करणे .